TOWARZYSTWO AKCYJNE WIELKICH PIECÓW I ZAKŁADÓW OSTROWIECKICH 1885-1918

11 marca 1885 roku został podpisany akt o utworzeniu Spółki Udziałowej Zakładów Ostrowieckich. Współwłaścicielami zostali, dotychczasowy właściciel Huty Klimkiewiczów- Władysław Laski i Jerzy Oktawiusz Pastor zarządzający Warszawską Stalownią. Nowi właściciele wnieśli swój udział w wysokości: 100 000 rubli W.Laski oraz 300 000 rubli J.O.Pator.

W kwietniu 1886 roku Spółka została przekształcona w Towarzystwo Akcyjne Wielkich Pieców i Zakładów Ostowieckich. Wydano 800 akcji, ich posiadaczami zostali: Jan G.Błoch- 50 akcji, Henryk Cichowski- 20, Wasyl Czackin-20, Aleksander Goldstand-10, Edward i Matylda Herbst-60 i 30, Julia Jundziłł-10, Stanisław Juszczyński-20, Aleksander Koch-10, Antoni Laski-10, Władysław Laski-200, Hendryk Malhomme-10,Jerzy Oktawiusz Pastor-70, Henryk Roupe-20, Adela, Anna i Karol Scheiblerowie-30,120 i 30, Konstanty Wachter-10, Zygmunt Wielopolski-10.

Zarząd Towarzystwa Akcyjnego wybrany na trzy lata tworzyli- Władysław Laski, Edward Herbst, Aleksander Goldstand, Jerzy Oktawiusz Pastor, Henryk Roupe i hr.Zygmunt Wielopolski, jako zastępca dyrektora wybrany na jeden rok. W tym czasie Jerzy Oktawiusz Pastor był obywatelem belgijskim, a Edward Herbst obywatelem saskim.

Powstanie Towarzystwa Akcyjnego Wielkich Pieców i Zakładów Ostrowieckich było nową formą własności i zarządzania, umożliwiającą centralizację kapitału i dynamiczny rozwój przedsiębiorstwa. Już w 1868 roku zarząd Towarzystwa Akcyjnego opracował program prac o charakterze inwestycycjnym, do którego realizacji przystąpiono natychmiast kontynuując go do 1896 roku.

Realizację tego wieloletniego programu rozpoczęto od zburzenia dwóch starych wielkich pieców i wybudowaniu w ich miejscu jednego, nowoczesnego opalanego koksem. Projektantem tego pieca był wybitny konstruktor- inż. Henryk Cichowski. Był to pierwszy w Okręgu Wschodnim Królestwa Polskiego nowoczesny wielki piec opalany koksem. Należy podkreślić że wykonawstwa urządzeń wsadowych zaprojektowanych przez inż. H Cichowskiego podjęła się Warszawska Fabryka Mechaniczna, natomiast wszystkie pozostałe prace wykonali polscy robotnicy i technicy. Załogę wielkiego pieca i współpracujących z nim wydziałów stanowiło 110 robotników, 80 majstrów i czeladników. W administracji zakładu pracowało wówczas 9 pracowników w tym 1 inżynier i 1 technik. W roku 1887 zainstalowano dwie maszyny wiatrowo-parowe, bowiem wykorzystywana do tego celu siła wodna nie była wystarczająca dla napędu urządzeń nowego wielkiego pieca.

Uruchomienie w styczniu 1885 roku ,,drogi żelaznej” prowadzącej z Dęblina do Dąbrowy Górniczej z odgałęzieniem do stacji Bzin ( obecne Skarżysko) w kierunku Ostrowca Św.,miało istotny wpływ na realizację wielu przedsięwzięć inwestycyjnych Zakładów Ostrowieckich takich jak:

  • Rok 1889, uruchomienie pierwszego pieca martenowskiego o pojemności 15t, pochodzącego z uległej likwidacji Warszawskiej Stalowni. Przejęcie części jej załogi, uruchomienie młotowni z trzema młotami 15t, 4.5t, 2.5t, walcowni obręczy kolejowych i kotłowni.
  • Rok 1890, uruchomienie walcowni średniej i nowego warsztatu mechanicznego.
  • Rok 1891, zakończenie budowy odlewni żeliwa z jednym żeliwiakiem i jednym piecem tyglowym i rozruch drugiego pieca martenowskiego o pojemności 15t.
  • Rok 1892, uruchomienie trzeciego pieca martenowskiego o pojemności 15t, rozruch warsztatu obróbki mechanicznej części wagonowych i wykańczalni osi kolejowych.
  • Rok 1893, rozruch czwartego pieca martenowskiego o poj. 15t, wykonanie fundamentów pod wielki piec nr.2 z nagrzewnicami Cowpera oraz zasiedlenie pierwszego bloku mieszkalnego przeznaczonego dla pracowników zakładu.
  • Rok 1894, zakończenie budowy wielkiego pieca nr.2, rozbudowa kuźni nitów i haków, przekazanie do użytku laboratorium,  uruchomienie piątego pieca martenowskiego, oddanie załodze do dyspozycji bloku mieszkalnego i szpitala fabrycznego. Niewątpliwie największym osiągnięciem było rozpoczęcie pracy wielkiego pieca nr.2. Był on zbudowany wg systemu Martina, jego zdolność produkcyjna wynosiła 8000t surówki rocznie, wyposażono go w dynamo maszynę z lokomobilą o mocy 50KM. Dla jego potrzeb wybudowano wieże ciśnień z trzema pompami i rezerwuarem wodnym. Dla nadmuchu powietrza zainstalowano nową dmuchawę poziomą systemu Campoud o mocy 250 koni parowych.
  • Rok 1895, oddanie do zagospodarowania trzeciego bloku mieszkalnego
  • Rok 1896, rozruch 6 pieca martenowskiego, zakończenie budowy walcowni szybkiej i przystąpienie do wznoszenia podstaw wielkiego pieca nr.1, rozbudowa młotowni, oddanie do użytku gmachu biura głównego, oddanie do zagospodarowania kolejnego bloku mieszkalnego oraz trzech domków parterowych.
  • Rok 1897, rozruch pieców martenowskich nr.7 i 8, zakończenie modernizacji wielkiego pieca nr.1, zwiększenie mocy produkcyjnych w odlewni żeliwa poprzez zbudowanie drugiego żeliwiaka, oddanie do użytku budynku szkolnego.
  • Rok 1898, uruchomienie elektrowni o mocy 500KM, dokonanie pierwszego wytopu stali z pieca martenowskiego nr.9, rozpoczęcie budowy walcowni blachy oraz przekazanie do użytku hotelu.
  • Rok 1899, rozruch pieców martenowskich nr. 10 i 11, walcowni blachy uniwersalnej, rozpoczęcie prac przy budowie nowych warsztatów mechanicznych.
  • Rok 1900, uruchomienie 12 pieca martenowskiego (o pojemności 25t), rozpoczęcie produkcji w walcowni dużej i przekazanie do użytku budynku ambulatorium fabrycznego.

W efekcie zrealizowania tak ambitnego i kosztownego programu inwestycycjno-modernizacyjnego nastąpił istotny wzrost produkcji i rozszerzył się znacznie asortyment wytwarzanych wyrobów. Wielkość produkcji w tym okresie kształtowała się na poziomie:

  • Rok 1885/86 surówka – 368t, wyroby gotowe – 614t
  • Rok 1886/87 surówka – 7634t, wyroby gotowe – 832t
  • Rok 1887/88 surówka – 6957t, wyroby gotowe – 930t
  • Rok 1888/89 surówka – 10924t, wyroby gotowe – 478t
  • Rok 1889/90 surówka – 10501t, stal – 1720t, wyroby gotowe – 2499t
  • Rok 1890/91 surówka – 10394t, stal -4023t, wyroby gotowe – 4503t
  • Rok 1891/92 surówka – 8023t, stal – 11253t, wyroby gotowe – 9643t
  • Rok 1892/93 surówka – 13765t, stal – 20013t, wyroby gotowe – 16744t
  • Rok 1893/94 surówka – 15328t, stal – 25556t, wyroby gotowe – 21751t
  • Rok 1894/95 surówka – 20095t, stal – 29869t, wyroby gotowe – 24851t
  • Rok 1895/96 surówka – 27389t, stal – 38236t, wyroby gotowe – 31358t

Wartość dochodu w roku sprawozdawczym 1885/86 wynosiła nieco więcej niż 160 000 rubli  natomiast już w roku 1895/96 wyniosła 4 000 000 rubli. Prawie ośmiokrotnie w stosunku do roku 1896 wzrosło zatrudnienie. Poziom zatrudnienia kształtował się w granicach 2310 robotników.

Wyroby produkowane w Zakładach Ostrowieckich wyróżniały się wysoką jakością. Wyrazem uznania tego poziomu jakości było przyznanie Towarzystwu Akcyjnemu nagrody państwowej na Wszechrosyjskiej Wystawie Przemysłowej i Artystycznej, która odbyła się w 1896 roku w Nowogrodzie.

W roku 1890 Zakłady Ostrowieckie i Starachowickie razem dawały 37% produkcji Staropolskiego Okręgu Przemysłowego, natomiast 10 lat później łącznie ze Stąporkowem 78.9%. W roku sprawozdawczym 1899/1900 Zakłady Ostrowieckie wypracowały zysk w wysokości 642 343 rubli. O pozycji zajmowanej wówczas przez Zakłady Ostrowieckie świadczy procent udziału zysku do kapitału akcyjnego, który wynosił 32.1% w 1900 roku, oraz 30% w 1901 roku. Zakłady Starachowickie wówczas osiągnęły poziom 17.4% w roku 1900 i 9% w 1901 roku.

Niestety już w 1900 roku nastąpiło wyraźne przesilenie ekonomiczne w państwie rosyjskim, co miało niebagatelny wpływ na pracę Zakładów Ostrowieckich. Niektóre wydziały nie pracowały rytmicznie, a inne musiały całkowicie zaprzestać produkcji. Okresowy spadek produkcji spowodował konieczność zwolnienia aż 1566 pracowników.

W związku z tą trudną sytuacją kierownictwo Zakładów Ostrowieckich poszukiwało nowych rozwiązań organizacyjnych i technicznych, które pozwoliłyby na obniżkę kosztów, a w konsekwencji na zwiększenie konkurencyjności produkowanych wyrobów. W latatch 1899-1903 na te cele przeznaczono 1.5 mln rubli. W roku 1902 przebudowano piece martenowskie zwiększając ich pojemność, oraz zmodernizowano warsztaty mechaniczne. W roku 1904 przystąpiono do przebudowy walcowni małej, co wiązało się z rosnącym zapotrzebowaniem na ,, żelazo sortowe i fasonowe”. Rozbudowano wewnętrzną sieć kolejową. W roku 1905 z kolei rozbudowano kuźnię. Rok 1906- to rok w którym uruchomiono zmodernizowaną walcownię małą zwiększając znacznie jej zdolność produkcyjną. Niewątpliwie znaczący wpływ na podjęte wówczas rozwiązania miał dyrektor inżynier Karol Adamiecki wybitny specjalista w dziedzinie organizacji pracy.

Rok 1906 to także rok poważnych niepokojów społecznych związanych z tragiczną sytuacją wielu rodzin hutniczych. Prowadzone w tym okresie przez załogę Zakładów Ostrowieckich strajki były tłumione siłą przez policję i wojsko carskie. Podczas jednego z nich wspólnie z robotnikami przebywał dyrektor inżynier Karol Adamiecki. Okres ten znany jest w historii ruchu robotniczego jako okres ,, REPUBLIKI OSTROWIECKIEJ ”.

W roku 1907 rozpoczęto przebudowę młotowni. Ale już kolejny rok 1908 okazał się niezwykle trudny. Okresowo zatrzymano pracę wielkich pieców, korzystając z zakupu surówki z innych firm po niższych kosztach.

Dopiero pod koniec 1909 roku nastąpił okres wzrostu zapotrzebowania na wyroby hutnicze, co spowodowało ożywienie produkcyjne i inwestycyjne. Pozytywnym wyrazem tego ożywienia było podjęcie decyzji o budowie walcowni blach cienkich i modernizacji warsztatu mechanicznego. 10 listopada 1909 roku ruszył wieki piec numer jeden. 5 sierpnia 1911 roku oddano do eksploatacji zmodernizowany wielki piec numer dwa. W tym samym roku uruchomiono pierwszy obrotowy generator przy piecu martenowskim o pojemnosci 25t.

W wyniku tych przedsięwzięć Zakłady Ostrowieckie znów pracowały z wykorzystaniem pełnej zdolności produkcyjnej.

W roku 1910 Zakłady Ostrowieckie produkowały : 40203t surówki, 86967t żeliwa, 49349t stali jakościowej, 5825t obręczy, 3124t osi kolejowych, 4011t belek i ceowników, 6703t walcowanego drutu i 3774t blach zwykłych i uniwersalnych. Stan zatrudnienia na dzień 30.06.1912 zwiększył się do poziomu 2059 pracowników.

Na osiągnięcie tak dobrych wyników produkcyjnych niewątpliwie miała wpływ doświadczona kadra robotnicza i kadra inżynieryjno techniczna. W tym okresie jaki nastąpił po 1906 roku, funkcję dyrektora technicznego pełnił inż. A. Świtowskia dyrektorem handlowym był A. Wilde. Kierownikami podstawowych wydziałów byli inżynierowie: L. Przeździecki , B. Rzeczkowski, J. Huhe, J. Kosiński, A. Tszecki, H. Komosiński i K. Górski. W tym czasie rozpoczynał też pracę inż. Mieczysław Iwaszkiewicz późniejszy dyrektor Zakładów Ostrowieckich.

W latach 1912/13 kapitał akcyjny wynosił 2 mln rubli, kapitał zapasowy 1.735mln rubli, kapitał amortyzacyjny 1.989mln rubli a kapitał specjalny 300tys rubli. Majątek trwały przedstawiał wartość 3.473mln rubli, w tym ziemia 57.192 tys rubli, budowle 1127355 rubli, maszyny i urządzenia 2038633 rubli. W tym okresie całkowity zysk wynosił 1213146 rubli. Tak doskonałe wyniki produkcyjno ekonomiczne osiągnięto przy załodze liczącej wówczas 3600 pracowników.

Pomimo tak dobrych wyników zarząd Towarzystwa Akcyjnego poszukiwał nowych rynków zbytu, decydując się na otwarcie własnych biur sprzedaży w Warszawie, Petersburgu, Kijowie i Moskwie.

W 1913 roku akcje Towarzystwa Akcyjnego Wielkich Pieców i Zakładów Ostrowieckich posiadało 39 udziałowców tj: Anna i Emilia Scheibler – 1725, Rodzina Wielopolskich – 539, Adolf Sucholtz – 424, Henryk Roupe – 362, Michał Ordęga – 343, Jerzy Pastor – 248, Stanisław Natason z synami – 153, Adolf Daabe – 160, Józef Golberg – 150, Herman Dernen – 140, Antoni Osuchowski – 130, Stefania Laska – 120, Edward Rau i Natalia Szmit- Rau – 96, Henryk Miller – 5, Gerhard Stopelair – 16 oraz Aleksander Saller – 18. Akcje Zakładów Ostrowieckich były chętnie nabywane, bowiem stanowiły dobrą lokatę kapitałową, a także przynosiły niemałe zyski.

Okres poprzedzający wybuch I wojny światowej charakteryzował się pomyślną koniuktórą na wyroby hutnicze.Zakłady Ostrowieckie w latach 1906-1913 zanotowały znaczny wzrost produkcji i sprzedaży.

W roku 1915 Zakłady Ostrowieckie posiadały dwa wielkie piece dające produkcję surówki w wysokości 77 200 ton (59% produkcji Staropolskiego Okręgu Przemysłowego) oraz pięć pieców martenowskich dających produkcję 122 000 ton stali ( 62,9% produkcji Staropolskiego Okręgu Przemysłowego).

Niestety, ta pomyślna sytuacja gospodarcza została nagle przerwana przez wybuch I wojny światowej. W lipcu 1914 roku zaczęto znacznie ograniczać produkcję, a następnie zatrzymywać działalność poszczególnych wydziałów produkcyjnych. W dniu 19 września 1914 roku zatrzymano produkcję w ostatnim wydziale tj walcowni obręczy. Rozpoczęto konserwację maszyn i urządzeń oraz zabezpieczenie majątku fabrycznego. Jednocześnie czyniono starania o przynajmniej okresowe uruchomienie podstawowych wydziałów produkcyjnych. Brak dostaw węgla uniemożliwił te zamierzenia i starania.

26 czerwca 1915 roku wycofujące się wojska rosyjskie wysadziły w powietrze obydwa wielkie piece i cztery piece martenowskie, zniszczyły dużą część maszyn i urządzeń, niektóre zaś wywiozły. Okupacyjne wojska niemieckie i austryjackie dopełniły grabieży majątku fabrycznego wywożąc nawet rudę i topniki.

Po ustabilizowaniu się sytuacji na froncie  w maju 1916 roku władze okupacyjne zezwoliły na uruchomienie pieca martenowskiego. Efektem czego było zatrudnienie niewielkiej liczby pracowników, a ponadto zapobieżenie dalsze rekwizycji złomu. Piec martenowski pracował niespełna pół roku. W tym okresie wyprodukował 14 310 ton stali. Część z niej sprzedano, część pozostałą przeznaczono na potrzeby rozruchu odbudowanej w marcu 1916 roku walcowni małej.

200lathutywostrowcu.pl-Stalownia Martenowska (1889-1900)200lathutywostrowcu.pl-Kuźnia 1889r