Historia Huty w Ostrowcu |

Wstęp

Za datę powstania Huty w Ostrowcu Świętokrzyskim przyjęto rok 1813, w którym to gospodarz dóbr ostrowieckich major Jerzy Dobrzański – uczestnik wojen napoleońskich – odznaczony krzyżem Virtuti Militari, wybudował i uruchomił wielki piec i fryszerkę. Ówczesny autor dzieła „Huty żelaza prywatne, środkowej części kraju, czyli w okolicy gór sandomierskich” H. Łabęcki pisał:

„W Kuźni nad rzeką Kamienną stoi dawny piec zaopatrzony w 4 miechy skrzynkowe
i fryszerkę z dwoma miechami skrzynkowymi założoną w 1813 r. wydająca rocznie 2000 cetnarów żelaza kutego”.

Dalsze etapy istnienia i pracy Huty w Ostrowcu Świętokrzyskimwiążą się z działalnością:

Zakład w Kuźni (1813 – 1870)

W roku 1813 właściciel dóbr ostrowieckich, major Jerzy Dobrzański wybudował w osadzie Kuźnia (obecnie dzielnica Ostrowca Świętokrzyskiego) zakład hutniczy – tj. wielki piec i fryszerkę. Wielki piec wyposażony był w cztery miechy skrzynkowe, natomiast fryszerka posiadała dwa miechy skrzynkowe. Zdolność produkcyjna tego zakładu była oceniana na poziomie 2000 cetnarów żelaza kutego rocznie (około 81 ton). Zakład był zlokalizowany nad odnogą rzeki Kamiennej zwaną Młynówką.

W 1816 roku na terenie Kuźni znajdowała się huta żelaza z wielkim piecem i dwoma fryszerkami (nazywanymi Łukaszyn i Romanów) wykorzystującymi energię wodną Młynówki. Obok wielkiego pieca znajdowała się rudarnia (magazyn rudy żelaza), węglarnia (magazyn węgla drzewnego) oraz fryszerka „wielka o czterech młotach”. Wielki piec i fryszerka były zlokalizowane na przeciwległych brzegach Młynówki. W górze rzeki od nich była zlokalizowana druga fryszerka o dwóch młotach, przy niej znajdowała się węglarnia i spichlerzyk na skład żelaza. W Kuźni znajdowały się także budynki administracji zakładów, domy pracowników oraz tartak.

W tym okresie tygodniowa zdolność produkcyjna wielkiego pieca obliczana była na poziomie 250 cetnarów. Ponieważ wielki piec pracował tylko przez trzydzieści tygodni i dawał produkcję w wysokości 220 cetnarów, to jego zdolność produkcyjna w skali roku wynosiła 7920 cetnarów (około 321 ton). Zdolność produkcyjna fryszerek była obliczana na 5000 cetnarów żelaza kutego (około 203 tony). Zatrudniano wówczas dwóch smelcarzy, dwóch gichciarzy, majstra piecowego, kowali, a także kositarza.

W roku 1823 podjęto dalsze działania inwestycyjne. W ramach tych inwestycji powstał nowy, murowany magazyn na skład żelaza oraz piec do prażenia rudy z jedną murowaną ścianą. Koło wielkiego pieca na wzgórku wybudowano dworek dla pisarza kuźniczego. Na górce przy wielkim piecu powstał nowy, długi budynek, w którym mieszkali majstrowie zakładów żelaznych. Obok znajdowała się kuźnia .Na wprost wielkiego pieca stała w dalszym ciągu fryszerka o dwóch młotach (w miejsce czteromłotowej z 1816 roku), zaś dalej w górę rzeki znajdowały się dwie fryszerki zwane Romanów. Zlokalizowane były naprzeciw siebie po obu stronach rzeki Młynówki. Pierwsza drewniana posiadała dwa młoty, druga murowana jeden młot. Przy nich znajdowała się węglarnia, magazyn na wyroby gotowe i tartak. Jeszcze dalej w górę rzeki Kamiennej zlokalizowana była fryszerka zwana Chmielowską (nie leżała na terenie dóbr ostrowieckich, ale wchodziła w skład kompleksu hutniczego w Kuźni), murowana o dwóch młotach, przy której znajdowało się mieszkanie murowano – drewniane dla majstra oraz dom zamieszkały przez kowali.

W roku 1827 w zakładach żelaznych w Kuźni istniały cztery fryszerki, tj. Łukaszyn, Romanów, Rochów i Chmielów.

W 1830 roku wielki piec murowany z kamienia posiadał trzy miechy cylindrowe oraz glichtę na drewnianych słupach z maszynerią ułatwiająca wyciąganie na górę wózków z rudą żelaza i węglem drzewnym. Przy wielkim piecu znajdowały się: węglarnia, rudarnia i murowany magazyn. Po drugiej stronie młynówki znajdowała się drewniana fryszerka Łukaszyn z trzema ogniskami fryszerskimi, dwoma kołami wodnymi, poruszającymi młoty i dwoma kołami miechowymi. Dalej w górę rzeki na lewym brzegu znajdowała się fryszerka Rochów, zbudowana częściowo na palach wbitych w dno rzeki. Posiadała jedno ognisko fryszerskie, dwa koła wodne (młotowe i miechowe). Na prawym brzegu młynówki znajdowała się fryszerka Romanów posiadające dwa koła wodne młotowe i dwa miechowe oraz dwa ogniska fryszerskie. Budynek był wyremontowany, przy fryszerce stała węglarnia, spichlerzyk, dom drewniany dla frycerzy oraz rozpoczęta budowa nowego domu.

W 1836 roku hrabia Henryk Łubieński, jako dzierżawca fabryk żelaznych zawarł kontrakt z Ludwikiem Halpertem z Warszawy w sprawie sprzedaży w ciągu sześciu lat stu tysięcy cetnarów żelaza z „Fabryk dóbr Ostrowieckich” znajdujących się w jego posiadaniu, a które zamierza nabyć i rozwinąć.

W tym roku na terenie Kuźni znajdował się wielki piec, który wymagał remontu, również fryszerka Łukaszyn wymagała remontu. Ponieważ był niski stan wody, dzierżawca fabryk polecił wybudować drewniany kierat, przy pomocy którego były poruszane miechy przy wielkim piecu. W górę rzeki znajdowała się fryszerka Romanów, przy której znajdował się komin – pozostałość po fryszerce Rochów spalonej w 1828 roku. Obok stał tartak wymagający reperacji i wymiany piły. Przy tych obiektach stał dom, w którym mieszkało dwóch majstrów oraz drugi dom przerobiony na skład żelaza. Wszystkie mosty przy fryszerkach i wielkim piecu wymagały remontu. Pracownikami fabryki byli wówczas: Wilhelm Ratsch – majster wielkiego pieca, Wojciech Spychaj – fryszer, Sebastian Gatkowski – kowal młotowy, Adam Sałek – kowal młotowy i Wojciech Polak – cieśla fabryczny. Ponadto na terenie Kuźni znajdowały się dom, w którym mieszkał nadzorca fabryk, dom dla pisarza fabrycznego oraz karczma.

W 1840 roku w Kuźni stał wielki piec zaopatrzony w cztery miechy skrzynkowe oraz tylko jedna fryszerka Łukaszyn z dwoma miechami skrzynkowymi produkująca rocznie 2000 cetnarów żelaza kutego.

W połowie lat 60-tych XIX wieku czynna była jedynie fryszerka Łukaszyn, korzystająca ze wsadu z Huty Klimkiewiczów. Produkowała ona rocznie 3000 pudów żelaza kutego (49 ton). Posiadała dwa miechy skrzynkowe, jeden młot do kucia, poruszane przez dwa koła o mocy 20 KM i mieściła się w pięciu zabudowaniach. Zakład zatrudniał 5 osób, tj. jednego majstra, dwóch czeladników i dwóch robotników. Fryszerka funkcjonowała do lat 70-tych XIX wieku w oparciu o wsad (żelazo surowe) uzyskane w Hucie Klimkiewiczów w ilości 4252 pudy.